Tekst Vera van Nuenen
De kunst van Grafisch Kunstenaar Henri van Nuenen bevat vele diepgaande betekenissen. Henri van Nuenen maakt groot formaat digitale grafische tekeningen op textiel en aluminium panelen, potlood- en viltstift tekeningen en korte animatiefilms. Sinds 2009 werkt Henri aan ZOMERHEIDE, een tijdloos beeldverhaal dat zich steeds meer ontvouwd in de loop van de tijd. Zomerheide is een kunstmatig bedacht verlaten vakantiepark diepgeworteld in het Brabantse heidelandschap. Het vakantiepark dat in werkelijkheid bestond in de jaren 70 in Somerense Heide wordt nieuw leven ingeblazen. Van Nuenen combineert in zijn werk traditionele verhalen en symbolen vanuit volksvermaak met modernistische aspecten. De gladiool is hier een belangrijk voorbeeld van. In deze tekst is de symboliek van de gladiool het uitgangspunt en vergelijk ik de serie digitale tekeningen ‘ZOMERSPELEN’ (2013), ’GLADIOLENDANS’ (2014), ‘WARMING UP’ (2014) en ‘ZWAARDDANSEN’ (2014) met de korte animatiefilms ‘MOVING PICTURES: GLADIOLENDANS’ (2020).
In de serie digitale tekeningen ‘GLADIOOLDANSEN’ staan anonieme manfiguren in speciaal ontworpen excentrieke pakken afgebeeld. De heldere kleurstelling in de gladioolpakken is gebaseerd op de uniforme pakken van gilden en fanfares met trainingspakken waarmee de mannen hun eigen identiteit neutraliseren. De digitale tekeningen maken menselijke dreigingen, spanningen en conflicten toonbaar, enkel zichtbaar in de gebalde vuisten, zonder daarbij het echte gevecht te tonen. De dansuitvoering vind plaats in de open lucht; tussen en voor caravans in het verlaten caravanpark dat terug voert op de traditie van het volksspel in de openbare ruimte. De beelden zijn een momentopname van de eigentijdse en modernistische dans die de mannen uitvoeren. Uitgangspunt voor deze gladiolendans is de middeleeuwse volksdans; de zwaarddans die in de 15e eeuw in Schotland zijn origine vond. Deze gevechtsdans die tot in de 18e eeuw door heel Europa uitgevoerd werd was een manier om kracht, behendigheid en uithoudingsvermogen te uiten. Hierin werden zwaarden gekruist waaromheen men danste. Deze volksdans wordt samen met aspecten uit de 20e -Eeuwse Bauhaus gevormd tot een nieuwe dans: de Gladiolendans. De ‘Poledance’ van Oskar Schlemmer uit 1927 leent zicht voor de simpele mechanische en robotachtige bewegingen die de manfiguren in de tekeningen tonen. Waar de Bauhaus dans zich afzet tegen het sierlijke klassieke ballet zet van Nuenen zich af tegen de traditionele waarde van volksvermaak. Hij integreert vormelijke aspecten van de Bauhaus tot een vernieuwde modernistisch gladiooldans. De zwaarden uit de traditionele gevechtsdans worden door van Nuenen vervangen door zwaardbloemen, de Nederlandse vertaling van het woord Gladiolus. Deze bloem staat symbool voor het spel tussen leven en dood; een verwijzing naar ‘de dood van de gladiolen’. De getekende gladiool is geen letterlijke afbeelding van de bloem maar een speciaal gecomponeerde zwaardbloem. Hij is gemanipuleerd en aangepast tot heldhaftige zwaardbloem met de symboliek van kracht en overwinning. De bloemkleuren zijn verdwenen en juist in de kleuren van edelmetaal gemaakt, wat de gladiool kracht en scherpte geeft.
GLADIOLENDANS
Met zijn realistische tekeningen wil van Nuenen een realiteit en geloofwaardigheid creëeren, alsof de dans daadwerkelijk plaats kan vinden. Hiervoor maakt hij zogenaamde kiekjes van de gebeurtenissen in het caravanpark. Deze foto- scénes worden getekende fragmenten uit het grote verhaal Zomerheide. Om directe confontratie met de kijker te krijgen zijn manfiguren met zwaardbloemen levensgroot afgebeeld. Alsof je als kijker deelgenoot wordt van de getekende voorstelling. De statische onnatuurlijke houdingen die de manfiguren aannemen in deze momentopnames doen denken aan de gevechtshouding uit de zwaarddans, gecombineerd met de simpele, mechanische en robotachtige bewegingen van de Bauhaus dans. Dit zorgt voor een eigentijdse mix van het Middeleeuwse zwaarddansen en de modernistische Bauhausdans. Met deze mix geeft van Nuenen een nieuwe betekenis aan het oude volksvermaak.
MOVING PICTURES
In de digitale animatie serie ‘MOVING PICTURES’ (2020) wordt de gladiooldans getoond. In 13 korte animaties van 11 seconden zijn danspatronen van hedendaagse uitwerkingen gebaseerd op de traditionele zwaarddans. 7 zwaardbloemen maken bewegende figuren, alleen de handen van de 7 manfiguren bewegen de zwaardbloemen. In tegenstelling tot de tekeningen waarin het gladiooldansen wordt bevroren komt de gladiooldans in ‘MOVING PICTURES’ juist tot leven. Van Nuenen legt nadrukkelijk de focus op de dans zonder de dansgroep te tonen. Elk danspatroon heeft zijn eigen beat die terug te herleiden is naar de traditionele volksdans. De zwaarddansers worden begeleid door tambours en accordeon die van Nuenen omzet tot een stevige beat. Het ontbreken van de dansers, het digitaal bewegen van de dansfiguren en het ritmisch ondersteunen van de beats leid tot een hedendaagse parodie op de Zwaarddans.
De Bauhaus stroming staat vooral bekend om zijn nieuwe vormentaal die gebaseerd is op de geometrie in kunst. Oskar Schlemmer, een van de grootste namen binnen de stroming, is een voorbeeld met zijn statische en geometrische dans en futuristische outfits. Het geometrische aspect uit de Bauhaus dans is terug te vinden in zowel de tekeningen als in ‘MOVING PICTURES’. Zowel de statische houdingen en strakke pakken van de gladiooldansers in de tekeningen als de geometrische bewegingen in de animaties zijn hier een voorbeeld van. Deze aspecten uit de Bauhausdans worden vermengd met de kruisvorm uit de traditionele zwaarddans. Binnen de traditionele zwaarddans staat het cijfer ‘zeven’ centraal. Ook dit symbool verwerkt van Nuenen in zijn werk, waarin de gladiolendans door zeven manfiguren wordt uitgevoerd. In de 13 animaties vertoont van Nuenen de danspatronen met 7 zwaardbloemen. In de 13e animatie maakt hij het danspatroon ‘de Zevenster’ dat een verwijzing is naar de oude traditie waarin dansers de zwaarden in een kruisbeeld steken tot een zevenster. Deze reiken ze tot slot naar de hemel. De zevenster wordt omhooggehouden als een teken van geluk en voltooiing.
Van Nuenen maakt in zijn gladiolendans een verassende connectie tussen de traditionele zwaarddans uit de Middeleeuwen en de modernistische Bauhaus dans. De verassing zit in de mix van traditionele symboliek en beeldwaarde met de moderne strakke geometrische uitvoering van de modernistische dans. Zwaarden worden vervangen door zwaardbloemen en dansers worden vervangen door geometrisch bewegende manfiguren. De kracht van de gladiolus blijft hierin fier overeind. Door digitale bewerking, zowel in bewegend als stilstaand beeld, ontstaan er nieuwe bewegingsmogelijkheden die loskomen van de vaste patronen uit de volksdans. Door gebruik te maken van moderne animatie technieken ontstaan nieuwe danspatronen die zorgen voor een nieuwe hedendaagse gladiooldans.
In de digitale tekeningen uit de serie ‘GLADIOOLDANSEN’ staan de gladiooldansers klaar, doen een warming up, maar je ziet niet de uitvoering van de werkelijke gevechtsdans; in tegenstelling tot de ‘MOVING PICTURES’. Door de 13 losse animaties achter elkaar te plaatsen krijg je de bewegende danspatronen te zien. In de tekeningen kijk je naar de ogenschijnlijke dreiging en spanning tussen de twee groepen zwaarddansers. In ‘MOVING PICTURES’ brengen de 13 animaties van de danspatronen echt tot leven. Beide media versterken elkaar in het vormen van een beeld over de nieuwe gladiolendans. De gladiool als overwinningsbloem in het krijgersdansen speelt in op het actuele. De dood van de gladiolen gaat immers over het spel van leven en dood.
Vera van Nuenen is een kunst, cultuur en mode onderzoeker die zich bezig houdt met de rol van visuele media,mode en (niche) publicaties binnen de samenleving.
GLADIOLENDANS / 2020/ Moving pictures by Olaf van Nuenen